Korte inhoud van het stuk
Het stuk speelt zich af te midden van de Poolse landadel in Litouwen, in het fictieve dorp Soplicowo in 1811 en 1812, een periode, waarin heel Polen vol verlangen uitkeek naar de bevrijding van de Russische bezetter door de Franse legers onder leiding van Napoleon.
In Soplicowo arriveert van school de 20-jarige Tadeusz, teruggeroepen door zijn oom, rechter Soplica, om het familielandgoed te gaan beheren en te trouwen. Op zijn vroegere kamer treft hij de jonge Zosia en hoewel ze geen woord wisselen met elkaar, maakt de ontmoeting op beiden een diepe indruk.
's Avonds op het diner maakt Tadeusz kennis met Telimena, die hij bij vergissing aanziet voor Zosia en begint haar het hof te maken. Telimena, in werkelijkheid de voogdes van Zosia, is een wat oudere ongetrouwde vrouw, die graag de hofmakerij van de jongeling beantwoordt om hem aan de haak te slaan.
Intussen doet de rechter aan Telimena het voorstel om Tadeusz met Zosia te laten trouwen. Telimena wil dat niet en doet al het mogelijke om deze zaak te rekken, want ze wil maar al te graag zelf met deze rijke jongeling trouwen.
Ten tonele verschijnt de Graaf, een telg uit het geslacht Horeszko, dat met de Soplica's op vijandige voet leeft vanwege een oude vete. De graaf is juist naar Soplicowo gekomen om een regeling te treffen overeen oud slot. Het slot was vroeger bezit van Stolnik Horeszko, en was na diens tragische dood gekonfiskeerd door de Moskali en aan de Soplica's gegeven. De graaf was aanvankelijk niet bijzonder belangstellend voor de erfenis van zijn voorvaderen, maar als de ex-bediende van de Horeszko's Gerwazy hem zijn relaas doet, verandert zijn houding meteen.
De vergissing van Tadeusz komt aan het licht, wanneer Zosia hem 's morgens komt wekken voor de jacht. De jongeling herkent het meisje, dat hij op zijn kamer heeft gezien en is verbijsterd, want hij weet niet goed hoe hij zich uit de netten van Telimena zou kunnen redden. Als Telimena merkt wat het jonge stel voor elkaar voelt, zet zij haar zinnen op de graaf, die echter niet serieus aan trouwen denkt.
In Soplicowo arriveert tevens de geheimzinnige pater Robak, die naar Litouwen is gekomen met een speciale opdracht: het organiseren van een opstand, die zou moeten uitbreken als de Franse legers binnenvallen. Robak ijlt met gevaar voor eigen leven van hof naar hof, waarbij hij in de herbergen ook de boeren oproept om in opstand te komen tegen de Moskali.
Gerwazy maakt van de opstandige sfeer gebruik om de plaatselijke adel te mobiliseren en de graaf te overreden de regeling met de Rechter over het slot te vergeten voor een wraakexpeditie op Soplicowo. Interventie van de Russische legers trekt een streep door de persoonlijke wraakaktie, want met de Russische legers in zicht verzoenen de strijdende partijen zich en sluiten de gelederen tegen hun gemeenschappelijke vijand, de Moskali. Dit openlijk verzet tegen de bezetter komt te vroeg en de opstandelingen moeten vluchten naar het buitenland. Voor zijn overhaaste vlucht ziet in het voorjaar van 1812 de Franse legers, inclusief de gevluchte opstandelingen, onder wie natuurlijk ook Tadeusz, onder aanvoering van Napoleon Litouwen bevrijden.
Een uitbundige huwelijk van Zosia, de kleindochter van Stolnik Horeszko en Tadeusz, de zoon van Jacek Soplica, brengt de uiteindelijke verzoening tussen de beide families tot stand.
Telimena trouwt tenslotte met de regent, op voorwaarde dat deze zich volgens de laatste Franse mode zal kleden.
Het stuk eindigt in een algemene juichstemming en geloof in het succes van de oorlog van Napoleon.
Fokko Schroten